ΕΝΑΣ ΛΑΟΣ ΜΙΑ ΦΥΛΗ ΜΙΑ ΠΑΤΡΙΔΑ!-ΑΡΒΑΝΙΤΕΣ-ΑΛΒΑΝΟΙ-ΕΛΛΗΝΕΣΑΠΟΛΛΩΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ
Η ιστορια ομολογει οτι αι χλαμιδες των Αρχαιων Ελληνων στρατιωτων ησαν μαλλιναι και ασπρα και ενδυθεν με μαλλια κρεμαμενα κροσωται δια να θερμαινουν εν καιρω χεινωνος τους
στρατιωτρας.Ουτω πως λοιπον κατα μιμησιν της Αρχαιας ενδυμασιας των στρατιωτων,φορουντες δερματα προβατων εντος εχοντων τα μαλλια,διετερεθη η Αρχαια εκεινη Ελληνικη στρατιωτικη ενδυμασια εις ημας τους Αλβανους μεχρι σημερον προς αποδειξιν της παναρχαιας Πελασγικης καταγωγης μας΄ η χλαμις ειναι η σημερινη φλοκατα και η ΑΛΒΑΝΙΚΗ [ΑΡΒΑΝΙΤΙΚΗ] φουστανελλα ειναι η αρχαια στολη
ΤΥΧΕΡΟ ΕΒΡΟΥ 8-3-2016 ΚΑΖΑΚΗΣ ΚΩΣΤΑΣ
Η φουστανέλλα καθιερώθηκε το 1828 από τον Καποδίστρια σαν ελληνική εθνική φορεσιά, ενώ από λαογραφική σκοπιά δεν πρόκειται παρά για αλβανικό λαϊκό ένδυμα. Τη φορούν και σήμερα οι παππούδες στα αλβανικά χωριά (γενικότερα τη φορούν στα βόρεια Βαλκάνια όπως π.χ. στο Μαυροβούνιο, τη φορούν οι Βλάχοι κ.α.). Όσοι λοιπόν ισχυρίζονται ότι η φουστανέλα προέρχεται από την αρχαιο-ελληνική χλαμύδα, γιατί δεν μας εξηγούν το πώς γίνεται και η φουστανέλα φοριέται ακόμα από τους Αλβανούς στα αλβανικά χωριά - και ιδιαίτερα σε αυτά της Λαμπερίας - αλλά όχι και στα ελληνικά χωριά της Βορείου Ηπείρου, όπου σχεδόν κανείς δε φοράει πια φουστανέλα, εκτός ίσως από στιγμές διασκέδασης και χορού;
ΑπάντησηΔιαγραφήΚατά πάσα πιθανότητα, το όνομα ‘φουστανέλλα’ προέρχεται από την ιταλική λέξη ‘fustagno’ (απ’ όπου και το fustana και το υποκοριστικό fustanella), η οποία λέξη έχει κάποια σχέση με μια πόλη της Αιγύπτου, το Φουστάτ (αρχικό όνομα του Καΐρου). Εκεί κατασκευαζόταν ένα χοντρό ανθεκτικό ύφασμα, το οποίο χρησιμοποιούνταν για πανιά στα καράβια, τις λεγόμενες φούστες. Σύμφωνα με μία άλλη εκδοχή, η ενετική λέξη ‘fustagno’ προήλθε από το υστερολατινικό fustaneum, με το οποίο οι Λατίνοι απέδιδαν στη γλώσσα τους την ελληνκή λέξη "ξύλινο", επειδή έτσι αποκοκαλούσαν οι Έλληνες το βαμβακερό και άλλα υφάσματα που χρησιμοποιούσαν για φορεσιές. Στα λατινικά η λέξη fustis σήμαινε ξύλο. (Institute of Modern Greek Studies, «Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής», Thessalonica, Greece: Aristotelion Panepistimio Thessaloniki, 1998;)
Ως εθνική στολή, ξέμεινε στην Ελλάδα απ' την εποχή της Ελληνικής Επανάστασης. Ήταν η εθνική ενδυμασία των Αρβανιτών (Αλβανών). Με τούς πολυάριθμους αλβανικούς εποικισμούς στον ελλαδικό χώρο η φουστανέλλα καθιερώθηκε σαν ενδυμασία των ελληνόφωνων χριστιανικών πληθυσμών, ενώ τούς 17ο και 18ο αιώνα, έφτασε να αποτελεί την κυρίαρχη ενδυμασία της Ρούμελης και τού Μοριά.
«Η Βασίλισα ήταν ντυμένη με μία σκούρη πράσινη ρόμπα ιππασίας…και βέλο. Ο Βασιλιάς Όθωνας φορούσε την αλβανική φορεσιά, βαθυκόκκινο σακάκι κεντυμένο με χρυσό, άσπρη φουστανέλλα, με ένα μεγάλο κυνηγετικό σπαθί κρεμασμένο πάνω στον ώμο του.» (Harry Gringo, Scampavias from Gibel Tarek to Stamboul, Charles Scribner: New York, 1857)
Διαγραφή«Η Αθήνα, 25 χρόνια πριν, ήταν μόνο ένα μικρό αλβανικό χωριό. Οι Αλβανοί αποτελούσαν και ακόμα αποτελούν, σχεδόν το σύνολο του πληθυσμού της Αττικής και περίπου τρεις λεύγες από την πρωτεύουσα, υπάρχουν χωριά όπου δύσκολα καταλαβαίνουν τα ελληνικά. Όταν ο βασιλειάς Όθωνας της Ελλάδας έφτασε στην Αθήνα το 1830, ρώτησε, πού είναι οι Έλληνες.» (Greece of The Hellenes, Lucy M. J. Garnett, p.32)
Οι Εύζωνες (ευ + ζώνες = οι καλά ζωσμένοι) ήταν επίλεκτοι στρατιώτες του ελληνικού στρατού, ευρύτερα γνωστοί ως τσολιάδες (από το αλβανικό ‘çoljatë’ που σήμαινε ‘νεαροί’, ‘παλικάρια’ στην γέγκικη αλβανική διάλεκτο κ.α.). Αρχικά ιδρύθηκαν τέσσερα τάγματα (το 1867), καθένα από τα οποία διέθετε οργανωτική δύναμη τεσσάρων λόχων. Κεντρική τους αποστολή ήταν η φύλαξη της μεθορίου. Το 1868 προστέθηκε σε κάθε τάγμα ευζώνων και πέμπτος λόχος. Έντονη ήταν η δράση των ευζωνικών ταγμάτων στους Βαλκανικούς Πολέμους, αλλά και αργότερα.
Οι Εύζωνοι του παλατιού - φρουρά που αποτελούνταν από Ευζώνους - άρχισαν την καριέρα τους ως σωματοφυλακή του βασιλιά Γεωργίου του 1ου. Η στολή που θα έπρεπε να φοράνε, αποφασίστηκε να είναι η φουστανέλλα. Ωστόσο η φουστανέλλα, είχε καθιερωθεί ως τυποποιημένη στολή ήδη από το 1813, για τούς ρωμιούς εθελοντές των δύο συνταγμάτων της Greek Light Infantry τού αγγλικού στρατού. Κατά καιρούς η φρουρά αυτή είχε διάφορα ονόματα όπως: α) Ανακτορική Φρουρά, β) Φουρά Άγνωστου Στρατιώτη, γ) Προεδρική Φρουρά (σήμερα) κ.α. Σκοπιές ευζώνων σήμερα υπάρχουν στο Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη, στο Προεδρικό Μέγαρο και στην πύλη του στρατοπέδου της Προεδρικής Φρουράς, πρώην στρατόπεδο Βασιλέως Γεωργίου Β’, που βρίσκεται στο βόρειο-ανατολικό άκρο του Εθνικού Κήπου στην Αθήνα κ.α.
«Οι Εύζωνοι, οι οποίοι παίρνουν έναν ελαφρώς υψηλότερο μισθό και ακόμα φοράνε την ηπειρώτικη στολή, η οποία παλαιότερα ήταν η εθνική φορεσιά, αποτελούν ένα πεζικό στρατιωτικό σώμα, τα μέλη του οποίου είναι στο μεγαλύτερο μέρος τουφεκιοφόροι με μεγάλη επιδεξιότητα και υψηλό χαρακτήρα, ειδικά διαλεγμένοι από το Στρατιωτικό Συμβούλιο, από τους ορεσείβιους, συνηθισμένοι να φοράνε τη φουστανέλλα. Αυτό το (στρατιωτικό) σώμα απολαμβάνει όχι μόνο μεγάλη υπόληψη για τη γενναιότητα και την ανδρεία στον τομέα τους, αλλά μεγάλο κύρος γενικότερα, και επίσης το προνόμιο του να προμηθεύουν τους φύλακες για τα Βασιλικά Ανάκτορα στην Αθήνα. Όταν φοράνε ολόκληρη τη στολή τους, αυτή η βασιλική φρουρά, έχουν μία πολύ εντυπωσιακή εμφάνιση. Μία φουστανέλλα ή κιλτ με πολλές πτυχές, μεγαλύτερη από είκοσι γιάρδες στο φάρδος και κατάλευκη σαν το χιόνι, με ζώνη γύρω απ’ τη λεπτή μέση του Εύζωνα, φτάνοντας μέχρι τα γόνατα όπου συναντούσε τις άσπρες μάλλινες κάλτσες με μαύρες καλτσοδέτες. Το γιλέκο του με τα κρεμασμένα μανίκια σαν φτερά, δείχνοντας τα φαρδυά, χαλαρά μανίκια ενός λεπτού λινού πουκάμισου, είναι περίτεχνα κεντημένο, ενώ γύρω από τη μέση του είναι σφιγμένη μία δερμάτινη ζωστήρα για όπλα, υπέροχα στολισμένη, και φορτωμένη με πιστόλια και άλλα μικρά όπλα. Στα πόδια του φοράει αλβανικά κόκκινα δερμάτινα παπούτσια, με αναποδογυρισμένες αιχμηρές μύτες, οι οποίες τελειώνουν στην άκρη με μάλλινες φούντες, και η στολή του συμπληρώνεται με ένα κομψό εφαρμοστό καπέλο με μία μακριά φούντα από μπλε σκούρο μετάξι. Τον χειμώνα μία κάπα ή πανωφόρι από μπλε ύφασμα, με έναν φαρδύ ποδόγυρο ώστε να διευκολύνεται η φουστανέλλα, προστατεύει όλη αυτή τη μεγαλοπρέπεια από τους (φυσικούς) παράγοντες. Λέγεται ότι ο Kaiser, όταν επισκέφτηκε την Αθήνα μερικά χρόνια πριν, έμεινε τόσο εντυπωσιασμένος από την εμφάνιση αυτού του συντάγματος, που συμβούλεψε τον τότε βασιλιά των Ελλήνων να μετατρέψει σε Ευζώνους όλα του τα στρατεύματα…» (Lucy Mary Jane Garnett, Greece of the Hellenes, London: Isaac Pitman, 1914, p. 33-34)
Κάποιοι προσπαθούν αιθαίρετα να συσχετίσουν τη φουστανέλλα με τις αρχαιοελληνικές χλαμύδες και τους χιτώνες αλλά ο αρχαιο-ελληνικός ανδρικός χιτώνας είναι βραχύς και άπτυχος. Σύμφωνα με τον ακαδημαϊκό αρχαιολόγο, Αντ. Κεραμόπουλο, από τον αρχαιοελληνικό χιτώνα θα μπορούσε να παραχθεί φουστανέλλα με πύκνωση των πτυχών του αλλά εξ αιτίας του εύκρατου κλίματος, κάτι τέτοιο δεν συνέβη. Στο ρωμαϊκό κράτος όμως, ο χιτώνας έχει πολλές πτυχές στη στρατιωτική στολή εκτεινόμενος μέχρι πάνω από το γόνατο, επάνω δε σε αυτόν πέφτουν δερμάτινες λωρίδες από δερμάτινο θώρακα, όπως βλέπουμε και σε αδριάντες των ρωμαίων αυτοκρατόρων. Οι καταγόμενοι από την άγονη και ορεινή Ιλλυρία (Αλβανία), επιζητούσαν επίσης να είναι μισθοφόροι των Ρωμαίων και γι’ αυτό εξοικειώθηκαν με τη φουστανέλλα - όπως και οι Βλάχοι και άλλοι - και έφτιαχναν φουστανέλλες από πυκνά υφάσματα και μακριές (και όχι κοντές όπως κάνουν στην Ελλάδα σήμερα). Μάλιστα, ορισμένοι υποστηρίζουν την άποψη ότι επειδή οι Αλβανοί ήταν μισθοφόροι τουφεκιοφόροι (οπλίτες) των Ρωμαίων, ονομάστηκαν ‘σκιπετάρ’ (από το λατινικό ‘scioppeto’ που σήμαινε ‘τουφέκι’).
ΔιαγραφήΟ αρχαιολόγος Sir Arthur Evans, γνωστός στην Ελλάδα επειδή ήταν αυτός που ανέσκαψε το παλάτι της Κνωσσού στην Κρήτη, θεωρούσε τη φουστανέλλα που φορούσαν οι γυναίκες χωριάτισσες (πάνω από τη σλαβική μπροστέλλα) που ζούσαν κοντά στα σημερινά σύνορα Βοσνίας-Μαυροβουνίου, ως ένα ιλλυρικό στοιχείο που επιβίωσε ανάμεσα στους σλαβόφωνους πληθυσμούς της περιοχής (Arthur Evans, Ancient Illyria: An Archaeological Exploration, New York & London, United Kingdom: I.B. Tauris. 2006, p. 126)
Ο λόρδος Μπάιρον που είχε επισκεφτεί την τότε Οθωμανική Αυτοκρατορία, έγραψε στη μητέρα του: «Αλβανοί με την εθνική τους φορεσιά, την πιο μεγαλόπρεπη τού κόσμου, άσπρη φουστανέλλα, χρυσοκέντητο μανδύα, κρεμεζί βελούδινο γιλέκι κατασκέπαστο με χρυσά γαϊτάνια…» (A journey through Albania and other provinces of Turkey in Europe and Asia to Constantinople during the years 1809 and 1810, London, 1813) ενώ ο Άγγλος συνταγματάρχης William Martin Leake παρατήρησε ότι η αρβανίτικη φορεσιά είχε μεγάλη διάδοση ιδιαίτερα στον Μωριά, στην Ύδρα, στην Αργολίδα αλλά και στην Αττική και στη Βοιωτία (λόγω των Αρβανιτών που κατοικούσαν εκεί). «Η αρβανίτικη φορεσιά» γράφει ο Leake «είναι ελαφρύτερη και πιο βολική από την οθωμανική και τη ρωμαίικη.» (Travels in Morea, London, 1830, vol. A’, p. 209-210)
Ενημερωτικά να πω εδώ ότι η λέξη «τσολιάς» (που οι Έλληνες την προτιμούν από το ‘φουστανελλάς’ ή ‘φουστανελλοφόρος’) προέρχεται από την αλβανική λέξη 'coljatë' που στη βόρεια αλβανική διάλεκτο σήμαινε: "νεαρά αγόρια, παλικάρια" κ.α. Υπάρχει όμως και η εκδοχή ότι προέρχεται από την τούρκικη λέξη çul (προέρχεται από τα αραβικά) που σημαίνει «το κουρέλι, το παλιόρουχο» (εξ ου τσόλι και τσούλι), και όχι από αναγραμματισμό της λέξης ‘στολιάς’ (από τη ‘στολή’) όπως διαδίδει η ελληνική εθνικιστική νομενκλατούρα. Τσολιάς ήταν δηλαδή αυτός, που φόραγε τσόλια, κουρέλια, απ’ όπου βγήκε και το θηλυκό του: «τσούλα». Το τσαρούχι προέρχεται από το τουρκικό ‘çarιk’ (σανδάλι), το γιαταγάνι από το τουρκικό ‘yatağan’ (γιαταγάν), το καριοφίλι από το τουρκικό ‘karanfil’ - και όχι από το ιταλικό Carlo e figlio - επειδή στα τουρκικά η λέξη karanfil σημαίνει το λουλούδι γαρίφαλο, και κατά τον 16ο και 17ο αιώνα, οι κάνες των τουρκικών όπλων είχαν μεγάλα στόμια σε σχήμα, που θύμιζαν το μπουμπούκι τού γαρίφαλου, κ.α.
ΔιαγραφήΟ William Martin Leake έγραψε για τον Αλή Πασά, το 1805: «Όλα τα πρόσωπα και οι γιοι του βεζύρη συνηθίζουν την αρβανίτικη φορεσιά: καμιζόλα με χρυσό γαϊτάνι και φουστανέλλα με δίπλες, που πέφτει πάνω στο μπενοβράκι, όπως ο χιτώνας των ρωμαϊκών αγαλμάτων. Όμορφη φορεσιά, όταν είναι καινούρια και καθαρή. Αλλά κι αυτοί ακόμα οι αφεντάδες δεν χαίρονται την πολυτέλεια να αλλάζουν φουστανέλλα κάθε βδομάδα. Οι στρατιώτες την αφήνουν λερή, ώσπου να λειώσει επάνω τους. Κάπου-κάπου τη βγάζουν και την απλώνουν πάνω στη φωτιά έτσι, που οι ψείρες, ζαλισμένες από τον καπνό, πέφτουν στις φλόγες. Από τα “κράκ” που ακούγονται στη θράκα καταλαβαίνουν οι αρβανίτες, πως το ξεψείριασμα πάει καλά. Μερικές φορές, στις πρώτες δυο-τρεις βδομάδες που φορούν την καινούρια φουστανέλλα ή όταν θέλουν να φανούν περιποιημένοι, περνούν στο λαιμό ένα περιλαίμιο μπαμπακερό εμποτισμένο με μερκουρόλη (σ.σ. οξείδιο τού υδραργύρου).» (William Martin Leake, Travels in Northern Greece, London 1835)
Ο ναύαρχος Jurien de la Gravière έγραψε: «Οι Αλβανοί αποτελούν μία ιδιαίτερη ράτσα στην Ευρώπη. Κατά τη διάρκεια του τελευταίου αιώνα (του 18ου)...αυτοί οι ορεσίβιοι στρατιώτες...αύξησαν ταχέως τη δύναμη και την επιρροή τους. Όλοι οι πασάδες φρόντιζαν να έχουν γύρω τους μία φρουρά αποτελούμενη από αυτούς τους μισθοφόρους. Η αλβανική φορεσιά έγινε της μόδας και οι πιο σημαντικοί Οθωμανοί φοράνε υπερήφανα το λευκό φουστάνι των Αλβανών του Νότου. Ακόμα και οι ίδιοι οι Έλληνες, κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας στον Μοριά του Βελί, δευτερότοκου γιου του Αλή Πασά του Τεπελενίου, άρχισαν να φοράνε αυτή τη στολή έτσι προέκυψε η καλαίσθητη στολή των παλικαράδων.» (Jurien de la Graviere, "La station du Levant", Paris - 1876, vol. 1, p. 71;)
Οι Έλληνες πήραν την εθνική ενδυμασία των Αλβανών και την καθιέρωσαν ως επίσημη τότε στρατιωτική στολή, αντιγράφοντας τούς Άγγλους που φορούσαν στον στρατό τους παρόμοια ενδύματα. Αυτή είναι η αλήθεια και όχι τα περί αρχαιο-ελληνικών χλαμύδων κ.τλ. Εξ’ άλλου άλλο πράγμα είναι η χλαμύδα και άλλο η φουστανέλλα.
Διαγραφή«Ολόκληρη η αλβανική εθνική φορεσιά, όταν είναι εντελώς καινούρια και καθαρή, είναι ασύγκριτα πιο καλαίσθητη από οποιαδήποτε άλλη φθαρμένη φορεσιά στην Οθωμανική Αυτοκρατορία… Κάθε Τούρκος πασάς ή αξιωματούχος οποιουδήποτε βαθμού έχει ή τουλάχιστον είχε πριν μερικά χρόνια, μία ομάδα από αγριωπούς Αλβανούς ως προσωπική του φρουρά. Έτσι ήταν έντονα διασκορπισμένοι σε όλη την ηπειρωτική Ελλάδα, με εξαίρεση την περιοχή των Μανιατών – ανθρώπους το ίδιο αγριωπούς και φιλοπόλεμους όπως οι ίδιοι. Ίσως έτσι έχει προκύψει η μερική υιοθέτηση της φορεσιάς τους από τους Έλληνες… αυτό είναι σίγουρο, οι περισσότεροι από τους ένοπλους Έλληνες που συναντήσαμε κατά τη διάρκεια της τελευταίας πολεμικής επανάστασης, φορούσαν το άσπρο κιλτ (φουστανέλα) και σχεδόν όλο το υπόλοιπο από την αλβανική φορεσιά, το οποίο επίσης υιοθετήθηκε από τον Άγγλο στρατηγό Church, όταν πήρε τη διοίκηση του ελληνικού στρατού.» (John Cameron Hobhouse, A Journey through Albania and Other Provinces of Turkey in Europe and Asia to Constantinople during the Years 1809 and 1810, London 1813)
«Από τον πόλεμο της ανεξαρτησίας, η αλβανική φορεσιά έγινε η εθνική φορεσιά στην ηπειρωτική Ελλάδα. Το άσπρο κιλτ (φουστανέλλα) με τις πολλές πτυχώσεις φοριέται τώρα αρκετά κοντό, παρόλο που ακόμα μπορεί να βρεθούν μερικοί παλιομοδίτες με το πιο αέρινο (κομψό) φουστάνι, στις αρχές του αιώνα, το οποίο πέφτει μία ή δύο ίντσες κάτω από το γόνατο.» (The customs and lore of modern Greece, Rennell Rodd, 1892, p.73)
«Μερικοί από τους διάσημους επονομαζόμενους "Έλληνες" ήρωες του Πολέμου της Ανεξαρτησίας, ήταν, όπως μας έχουν πει, πραγματικοί Αλβανοί. Ακόμα και η "εθνική" ελληνική φορεσιά - η φουστανέλλα - είναι στην πραγματικότητα η φορεσιά μίας από τις μεγάλες αλβανικές φυλές, των Τόσκηδων.» (The pursuit of Greece: an anthology, Philip Sherrard, 1964, p.10)
«Είναι εξαιρετικά πιθανό ότι η αλβανική φουστανέλλα, η οποία υιοθετήθηκε από τους Έλληνες μετά την απελευθέρωση τους το 1821 ως η εθνική τους φορεσιά…» (The nomads of the Balkans: an account of life and customs among the Vlachs of Northern Pindus, Alan John Bayard Wace, Maurice Scott Thompson, 1972, p.60)
Ο Πρίγκηπας Lichnowsky (Karl Max Fürst von Lichnowsky στα γερμανικά) είπε: «Η τόσο αποκαλούμενη ‘ελληνική εθνική φορεσιά’ είναι στην ουσία αλβανικής προέλευσης.» (Παρνασσός, τεύχος 206, Φεβρουάριος 1916)
Διαγραφή«…η φορεσιά της νότιας Αλβανίας υιοθετήθηκε ως εθνική φορεσιά της Ελλάδας…» (The Leisure hour, By William Haig Miller, James Macaulay & William Stevens, p. 520)
«Η αλβανική εθνική φορεσιά λέει ο Hobhouse όταν είναι εντελώς καινούρια και καθαρή, είναι ασύγκριτα πιο καλαίσθητη από οποιαδήποτε άλλη φθαρμένη φορεσιά στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Και σε αυτό μπορούμε ίσως να προσθέσουμε ότι έχει χρησιμεύσει ως πρότυπο σε πολλούς από τους πρώην υποτελής του Σουλτάνου, ιδιαίτερα στους Έλληνες του Μωριά και της Μάνης και στους ορεσίβιους του Ηρακλείου, που το έχουν αντιγράψει με περισσότερη ή λιγότερη ακρίβεια, αλλά περιορίστηκαν να το χρησιμοποιούν άντρες που βρίσκονταν σε πολεμικές ασχολίες.» (The Penny magazine of the Society for the Diffusion of Useful …, Volume 5 By Charles Knight, p. 181)
«Η φουστανέλλα ή το άσπρο κιλτ της παραδοσιακής αλβανικής φορεσιάς, είναι τόσο κοινή στους δρόμους της Αθήνας όσο και στη στολή του ιδιωτικού φρουρού στο Λονδίνο.» (Belgravia, Mary Elizabeth Braddon – 1883, Page 270)
«Μερικές ημέρες ύστερα από την άφιξή μας στο χωριό αυτό, παρουσιάσθηκε στον Μαυροκορδάτο ο Σπυρομίλιος, με ένα σώμα από 200 Χιμαριότες, πού είχαν την πιό πολεμοχαρή εμφάνιση μέσα σε όλον τον στρατό. ΔΕΝ ΞΕΧΩΡΙΖΟΥΝ ΑΥΤΟΙ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΛΒΑΝΟΥΣ, γιατί το ντυσιμό τους και η γλώσσα τους είναι εντελώς αλβανικά, αλλά παρ’ όλο πού η θρησκεία τους είναι ελληνική (χριστιανική), δεν καταλαβαίνουν ούτε λέξη ελληνική. Εκείνος μάλιστα ανήκε σε μία από τις άριστες οικογένειες της ορεινής Χιμάρας.» είχε γράψει ο προσωπικός γιατρός του Λόρδου Βύρωνα, που έζησε τα γεγονότα της επανάστασης του 1821 από πρώτο χέρι. (Julius Millingen, Memoirs of the affairs of Greece, London 1831, p. 208-209)
Δεν αρνούμαστε ότι στην αρχαία Ελλάδα υπήρχαν είδη φουστανιών ή χιτώνων. Ωστόσο η φουστανέλλα που φορούσαν οι Αρβανίτες, δεν προέρχεται από αυτούς τους αρχαίους χειτόνες. Δεν υπάρχουν ισχυρά στοιχεία που θα μπορούσαν να συνδέσουν τη φουστανέλλα με τους αρχαίους ελληνικούς χιτώνες. (Paulicelli & Clark, 2009, Chapter 9: Michael Skafidas, "Fabricating Greekness: From Fustanella to the Glossy Page", p. 148)
ΔιαγραφήΣτην Κορυτσά, βρέθηκε μία ταφική πλάκα από έναν ιλλυρικό τάφο του 2ου-3ου αιώνα μ.Χ., όπου απεικονίζονται δύο άντρες φορόντας τη χαρακτηρηστική φουστανέλλα και το αλβανικό καπελάκι πλις. Στο Δυρράχιο έχει βρεθεί επίσης ένα πήλινο αγαλματίδιο του 3ου αιώνα π.Χ., ενός άντρα που κρατούσε στην πλάτη του ένα ζώο και φορούσε τη χαρακτηρηστική φουστανέλλα και το πλις. Στην Smokthinë του Mesaplik (κοντά στην Αυλώνα), βρέθηκε μία ταφόπλακα από έναν ιλλυρικό τάφο του 3ου-4ου αιώνα μ.Χ., όπου απεικονίζεται ένας άντρας να φοράει τη χαρακτηρηστική φουστανέλλα, και πολλά ακόμα ιλλυρικά αγαλματίδια του 5ου π.Χ. αιώνα βρέθηκαν στο Maribor της Σλοβενίας, όπου απεικονίζονται άντρες να φοράνε τη φουστανέλλα (παρόμοια με τα αγαλματίδια που βρέθηκαν στην Αλβανία).
Ο Ούγγρος κοινωνιολόγος Baron Nopcsa πίστευε ότι ιλλυρικό κιλτ ήταν το αυθεντικό πρότυπο για τη ρωμαϊκή στρατιωτική φορεσιά, και εξαιτίας της ομοιότητας με το κέλτικο κιλτ, θεώρησε ότι το κιλτ εισήχθη στη Βρετανία - και έγινε δημοφιλές ανάμεσα στον ντόπιο κέλτικο πληθυσμό - από τους Ιλλυριούς στρατιώτες που υπηρετούσαν στον ρωμαϊκό στρατό.
Ήταν οι Ιλλυριοί που δημιούργησαν τα μικρά ευκίνητα καράβια και τη ρωμαϊκή τουνίκα (χιτώνιο), τη λεγόμενη ‘δαλματίκα’ (από το όνομα της ιλλυρικής φυλής των Δαλμάτων), που υιοθετήθηκαν από τους Ρωμαίους. (Aleksandar Stipčević, The Illyrians: history and culture, Park Ridge, New Jersey: Noyes Press (1977))
Η λαογράφος Ιωάννα Παπαντωνίου από την άλλη, θεωρεί ότι το κέλτικο κιλτ (ένδυμα), όπως αυτό έγινε γνωστό από τις ρωμαϊκές λεγεώνες, χρησίμευσε ως πρότυπο (Paulicelli & Clark, 2009, Chapter 9: Michael Skafidas, "Fabricating Greekness: From Fustanella to the Glossy Page", p. 148)
«Η κάπα είναι επίσης ένα είδος ενδύματος αρχαίας προέλευσης, που ακόμα χρησιμοποιείται τον αιώνα μας σε ορισμένες περιοχές. Η γκαλερί των αλβανικών λαϊκών φορεσιών εμπλουτίζεται με έναν αριθμό από κάπες, ανάμεσα στις οποίες η μακριά κάπα γνωστή ως «λλαμπανία», η οποία κάλυπτε το κεφάλι και τους ώμους, ή μερικές φορές κρεμόταν πάνω στην υπόλοιπη πλάτη. Ήταν από μαλλί κατσίκας, το οποίο είναι αδιάβροχο. Ένα άλλο είδος κάπας, το οποίο ήταν κοντύτερο και πιο απλό, είναι εκείνο γνωστό ως ‘κατσουλίτα’ (kaculita) που χρησιμοποιούνταν στη βόρεια Αλβανία μέχρι τις αρχές αυτού του αιώνα, ιδιαίτερα από τις γυναίκες βοσκούς, ενώ στα νότια της χώρας αυτό το είδος κάπας προσκολλούνταν στη μάλλινη εκείνη ρόμπα που χρησιμοποιούσαν οι χωρικοί τον χειμώνα. Και τέλος, ένα άλλο είδος κάπας ήταν εκείνο που οι χωριανοί αυτοσχεδίαζαν εύκολα διπλώνοντας τον φαρδύ γιακά της μακριάς τους παραδοσιακής τζουρντία (xhurdia) μέσα σε μία κουκούλα, ‘κουμπωμένη’ κατά μήκος στις άκρες του γιακά με συρμάτινες πόρπες.
ΔιαγραφήΤα αρχαία μνημεία που έχουν ανακαλυφθεί δείχνουν ξεκάθαρα ότι η κάπα στη μορφή της ‘λλαμπανία’ (llabania) χρησιμοποιούνταν στη χώρα μας. Το πιο αξιόλογο ανάμεσα τους είναι μία μικρή προτομή μίας γυναίκας από τη Διμάλη (κοντά στο χωριό Krotinë του Μπεράτ), το οποίο ανήκει στον 2ο-3ο αιώνα π.Κ.Χ. Από τη μελέτη αυτής της προτομής συμπερένουμε ότι η παρουσία της τυπικής αυτής ‘λλαμπάνια’ είναι αδιαμφισβήτητη. Δύο αγαλματίδια τα οποία ανακαλύφθηκαν στο Δυρράχιο (Durrës) και ένα τρίτο σε μία ταφόπλακα στο Koplik, κοντά στη Σκόδρα, θεωρείται ότι απεικονίζουν να φοράνε τη λλαμπανία. Περισσότερο αρχαιολογικό υλικό προέρχεται από διάφορες περιοχές της Γιουγκοσλαβίας, από πρώην ιλλυρικές περιοχές. Η θέση μας επιβεβαιώνεται από μερικούς αρχαίους συγγραφείς που μιλούν για τη χρήση της κάπας από τις ιλλυρικές φυλές των Λιβουρνών και των Βαρδιαίων. Οι κάπες των Λιβουρνών («cuculli liburnici») αναφέρονται από τον Ρωμαίο ποιητή του 1ου αιώνα Martialis, ενώ οι κάπες των Βαρδιαίων αναφέρονται από τους I. Capitolinus, Pollio και Martialis. Οι πηγές δείχνουν ότι ένα χοντρό μάλλινο ρούχο παρασκευαζόταν και χρησιμοποιούνταν ως κάπα, από την Ίστρια στη Λιβουρνία, προς τη Δαλματία και παρακάτω, δηλαδή κατά μήκος της Αδριατικής ακτής, μέχρι κοντά στη Σκόδρα. Αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η κάπα που ήταν γνωστή ως «λλαμπανία» ήταν ένα είδος ρούχου που χρησιμοποιούνταν από διάφορες ιλλυρικές φυλές. Το βόρειο πιο μακρινό σημείο φτάνει μέχρι την Ίστρια και το νοτιότερο μέχρι τη Διμάλη (κοντά στο Μπεράτι), όπου έχουν βρεθεί διάφορα αρχαία αντικείμενα.
Από τις αρχαίες εποχές η κάπα που ήταν γνωστή ως «λλαμπανία» χρησιμοποιούνταν και ως ένα ανεξάρτητο κομμάτι αλλά και προσκολλημένη σε υφάσματα ή μακριά ρούχα σαν κάλυμμα, όπως αυτές οι κάπες που ήταν γνωστές ως «lucernae», «paenulae», κ.α., που μερικές φορές λεγόταν «vestis cucullata».
Εκτός από τη χώρα μας η κάπα χρησιμοποιούνταν σε μερικά μέρη της Γιουγκοσλαβίας στα τέλη του 19ου αιώνα από τις γυναίκες της περιοχής της Τσαπλίνα στη δυτική Ερζεγοβίνη (αρχαία Δαλματία), μαζί με ένα κομμάτι που λεγόταν «στρούκα» (μανδύας). Παρόλο που αυτό το ρούχο ήταν γνωστό στην αρχαιότητα σε άλλους λαούς, τους Δάκες και τους Γαλάτες της Ευρώπης, και σε άλλους, το σημαντικό είναι ότι ήταν γνωστό και χρησιμοποιούνταν από τους Ιλλυριούς πρόγονους μας. Το γεγονός ότι οι αρχαίοι συγγραφείς χρησιμοποιούν το ακριβές εθνόνυμο «η κάπα των Ιλλυριών», ή «οι κάπες των Αρδιαίων ή των Λυβουρνών (liburnici)», σημαίνει ότι αυτές οι κάπες ήταν διαφορετικές από αυτές που χρησιμοποιούνταν από τους Γαλάτες και τους Δάκες συγχρόνους τους…» (Andromaqi Gjergji, On the origin and age of some elements of traditional dress, in 'The Albanians and their terittories', The Academy of Sciences of the PSR of Albania, 8 Nëntori, Tiranë 1985, p. 169-171)
Η ρωσικής καταγωγής Αγγλίδα ανθρωπολόγος που ζει στην Αθήνα, Sofka Zinovieff, έγραψε στο βιβλίο της (που έχει μεταφραστεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις dioptra): «Ακόμα και η φουστανέλλα, η ελληνική εθνική φορεσιά, είναι αλβανική.» (Sofka Zinovieff, Eurydice Street: a place in Athens, Granta Books (London 2004), p. 190)
Διαγραφή«Η ελληνική γλώσσα χρησιμοποιείται ευρέως από τους Τόσκηδες, οι οποίοι επίσης γράφουν την ίδια τους τη γλώσσα με ελληνικά γράμματα, ενώ από την άλλη πλευρά, οι Έλληνες έχουν υιοθετήσει ως δική τους την εθνική φορεσιά των Αλβανών γειτώνων τους, την άσπρη φουστανέλλα ή κιλτ…» (Lucy Mary Jane Garnett, Greece of the Hellenes, - History - New York, Scribner: 1914, p. 10)
«Η αλβανική φορεσιά, δηλαδή η ελληνική φουστανέλλα και τα περικνήμια, είναι κλεμένα χωρίς απολύτως καμία διαφοροποίηση, από τους Τόσκηδες του αλβανικού νότου.» (Legends of my bungalow, Frederick Boyle, 1882, p. 243)
Αξιοσημείωτο πάντως είναι ότι στα Σκόπια η φουστανέλλα είναι γνωστή ως τόσκα: «Στη Μακεδονία [Σκόπια] η φουστανέλλα ήταν τμήμα της φορεσιάς των αντρών στο Skopsko Bllatija, Ovce Polje, Babune, Azat, Parcovo, στην περιοή της Gjevgjelia και σε όλη τη νότια Morava, Prespa, Tikvesh και αλλού. Ήταν φαρδιά και μαζεμένη στη μέση με πολλές πτυχές. Την έλεγαν ‘φουστάν’, ‘άιτα’ και ‘τόσκα’, ίσως επειδή την είχαν πάρει από τις φορεσιές των Αλβανών της Τοσκαρίας.» (Andromaqi Gjergji, Albanian Costumes through the Centuries: Origin, Types, Evolution, p. 207, Tirana 2004, Albania: Mësonjëtorja)
Συνήθως όσοι κάνουν λόγο για αλβανική φουστανέλα
ΑπάντησηΔιαγραφήδεν γνωρίζουν καν σε ποιες περιοχες της Ελλάδος και της Σκιπερίας αυτη φοριότανε, πράγμα που από μόνο του θα τους απέτρεπε από τέτοιου είδους αναφορές η θα τους έκανε πιο επιφυλακτικούς.
Επίσης χρησιμοποιούν αμφιβόλου εγκυρότητος πηγές .
Οι πιο '''''εξτρίμ'''' υοθετουν πηγές της .....πλάκας όπως οι παρακάτω.....
Ας δούμε τρεις ενδεικτικές
'''Από τον πόλεμο της ανεξαρτησίας, η αλβανική φορεσιά έγινε η εθνική φορεσιά στην ηπειρωτική Ελλάδα. (The customs and lore of modern Greece, Rennell Rodd, 1892, p.73)'''
'''Η ρωσικής καταγωγής Αγγλίδα ανθρωπολόγος που ζει στην Αθήνα, Sofka Zinovieff, έγραψε στο βιβλίο της (που έχει μεταφραστεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις dioptra): «Ακόμα και η φουστανέλλα, η ελληνική εθνική φορεσιά, είναι αλβανική» (Sofka Zinovieff, Eurydice Street: a place in Athens, Granta Books (London 2004), p. 190)'''
Ο Πρίγκηπας Lichnowsky (Karl Max Fürst von Lichnowsky στα γερμανικά) είπε: «Η τόσο αποκαλούμενη ‘ελληνική εθνική φορεσιά’ είναι στην ουσία αλβανικής προέλευσης.» (Παρνασσός, τεύχος 206, Φεβρουάριος 1916)
'''Είναι εξαιρετικά πιθανό ότι η αλβανική φουστανέλλα, η οποία υιοθετήθηκε από τους Έλληνες μετά την απελευθέρωση τους το 1821 ως η εθνική τους φορεσιά…» (The nomads of the Balkans: an account of life and customs among the Vlachs of Northern Pindus, Alan John Bayard Wace, Maurice Scott Thompson, 1972, p.60)'''
Τι παρατηρούμε .
Πρώτον οτι χαρακτηρίζεται ως '''αλβανική''' μια φορεσιά
την οποία φορούσε ενα ποσοστό της τάξης του 25 τα 100 των Σκιπετάρων [αυτό θα το δούμε όμως παρακάτω αναλυτικότερα] .
Αρχικά θα ασχοληθούμε με τις χρονολογικές ακριβίες των παραπάνω πηγών ....
Υοθετηθηκε λέει, η πρώτη ,
κατά τη διάρκεια του πολέμου της ανεξαρτησία
ενω η τελευταία το παει παρα πέρα
αφού αναφέρει ότι υοθετηθηκε μετά την ....απελευθέρωση. :003:
Απάντηση σε όλα αυτά αποτελεί η παρακάτω πηγή [μεταξύ πολλών άλλων αλλά ας δούμε μια ενδεικτική]ενός αυτόπτη μάρτυρα.
ΑπάντησηΔιαγραφή«Η δύναμις του Ομέρ Βρυώνη εσύγκειτο από Αλβανούς έχοντες την αυτήν ενδυμασίαν, τον αυτόν οπλισμόν
και τα αυτά σχεδόν ήθη και έθιμα με τους Έλληνες[/i]».[Απομνημονεύματα Δημητρίου Αινιάν , Η βιογραφία του Γεωργίου Καραϊσκάκη"].
Οπότε δεν γίνετε οι Ελληνες να είχανε σχεδόν ιδια ήθη και έθιμα με τους Αλβανούς του Ομερ Βρυώνη
το 1822 αλλά να υοθέτησαν τη φουστανέλα μετά την ...απελευθέρωση...
Ούτε φυσικά κατα τη διάρκεια αυτής ,αφού όπως λέει , κατα την κάθοδο του Ομερ Βρυωνη παρατήρησε την ταυτιση ηθων και εθιμων και ενδυμασίας.
Ελληνω και Αλβανων του Ομερ Βρυώνη.
Εκτος και να οι Ελληνες υποθετουσαν φορεσιές ηθη και έθιμα το εχθρικών στρατευμάτων ..μονο στην όψη αυτών... :D:D
Παπαλα λοιπον οι τρεις αυτές πηγές......
Φάσκουν και αντιφάσκουν
Κάποιοι υοθετούν πιο ..προσεκτικές πηγές που πανε την υποτθιθέμενη υποθέτηση χρονογικα σε προγενεστερο στάδιο.
Να μια τέτοια πηγη....
'''Ο ναύαρχος Jurien de la Gravière έγραψε: Η αλβανική φορεσιά έγινε της μόδας και οι πιο σημαντικοί Οθωμανοί φοράνε υπερήφανα το λευκό φουστάνι των Αλβανών του Νότου. Ακόμα και οι ίδιοι οι Έλληνες, κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας στον Μοριά του Βελί, δευτερότοκου γιου του Αλή Πασά του Τεπελενίου, άρχισαν να φοράνε αυτή τη στολή έτσι προέκυψε η καλαίσθητη στολή των παλικαράδων.» (Jurien de la Graviere, «La station du Levant», Paris – 1876, vol. 1, p. 71;)
Εδώ παρατηρούμε ότι πέρα από το ότι αναφέρει κάτι σωστο , δηλαδη οτι η φουστανέλα φοριότανε στο νοτο της Σκιπερίας
κάνει την εικασία ότι αυτη υοθετήθηκε από τους Ρωμιούς λόγω των Αλβανών του Βελή πασά και της κυριαρχιας αυτων στο Μωριά.
Ειναι όμως έτσι;;;;;
Αφηγείται σχετικά ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης στη «Διήγηση των συμβάντων της ελληνικής φυλής»:
ΑπάντησηΔιαγραφή«...... Ἐπιστηριζόμενος λοιπὸν εἰς τὴν φιλίαν μὲ ἔγραψε ἕνα γράμμα, μοῦ ἔλεγε: ‘Φίλε πατρικέ, ὁ Βελὴ Πασὰς ἑτοιμάζεται νὰ μὲ βαρέσει, καὶ ἂν εἶσαι φίλος νὰ ἔλθεις νὰ μὲ βοηθήσεις’…Ὁ Ἀλὴ Φαρμάκης ἐπῆρε τὴν ἄδειαν νὰ ἰδεῖ τὰ χωριά του, ἕως ὅτου νὰ ἔλθει ὁ Κολοκοτρώνης, καθὼς ἔλεγε, καὶ ἔτζι ἐπῆρε μιὰ πενηνταριὰ χιλιάδες γρόσια καὶ ἐστείλαμε καΐκι καὶ ἦλθεν εἰς τὴν Ζάκυνθο. Ἐρχόμενος εἰς τὴν Ζάκυνθο, ἀπεφασίσαμεν νὰ ὑπάγομε εἰς τὸ Παρίσι διὰ νὰ εὕρομε τὸν Βοναπάρτε, καὶ ἐπήγαμε εἰς τοὺς Κορφούς, καὶ ὁ τότε γενικὸς διοικητὴς Δονζελὸτ μᾶς ἐμπόδισε, λέγοντάς μας, ὅτι: ‘Μείνετε ἐδῶ καὶ ἐγὼ γράφω καὶ θέλετε ἔχει ἀπόκρισιν, μόνον ἡμεῖς νὰ κάμομε τὸ σχέδιο ἕως ὅτου νὰ ἔλθει ἡ ἀπόκρισις τοῦ Αὐτοκράτορος’. Τὸ σχέδιον ποὺ ἐκάμαμε μὲ τὸν Δονζελὸτ ἦτον τὸ ἀκόλουθο: Νὰ μᾶς δώσει 500 κανονιέρους μὲ φουστανέλες ἐνδυμένους, 5.000 Ἕλληνες ὁποὺ εὑρίσκοντο εἰς τὴν γαλλικὴν δούλευση.. ....''''''
Γιατι το σχέδιο περιελάμβανε να
''''μᾶς δώσει 500 κανονιέρους μὲ φουστανέλες ἐνδυμένους, 5.000 Ἕλληνες ὁποὺ εὑρίσκοντο εἰς τὴν γαλλικὴν δούλευση.'''
Μα γιατί οι Γάλλοι κανονιέροι -για να μην φανει γαλλική ανάμειξη - έπρεπε να μοιάζουν εξωτερικά
σαν τους επαναστάτες του Μωριά
,Ρωμιους και Αρβανίτες αλλά και Τουρκαλβανους Λαλαίους ,δηλαδή να φοράνε φουστανέλες
και άρα δεν χρειαζότανε να ερθουν οι Σκιπεταροι του Βελη γιου του Αλη πασά...
Πότε όλα αυτα;;;
Πολυ πριν το 1821 , γύρω στο 1806.
Αρα στα 1805 και η φουστανέλα φοριότανε ως κύριο ένδυμα στο Μωριά....
Αρα ακυρες οι ως τώρα ολες οι παραπάνω πηγές και χρονολογικές οι εικασίες τους....
Αλλη πηγή .....
ΑπάντησηΔιαγραφή'''''Κάθε Τούρκος πασάς ή αξιωματούχος οποιουδήποτε βαθμού έχει ή τουλάχιστον είχε πριν μερικά χρόνια, μία ομάδα από αγριωπούς Αλβανούς ως προσωπική του φρουρά. Έτσι ήταν έντονα διασκορπισμένοι σε όλη την ηπειρωτική Ελλάδα, με εξαίρεση την περιοχή των Μανιατών – ανθρώπους το ίδιο αγριωπούς και φιλοπόλεμους όπως οι ίδιοι.
Ίσως έτσι έχει προκύψει η μερική υιοθέτηση της φορεσιάς τους από τους Έλληνες… .» (John Cameron Hobhouse, A Journey through Albania and Other Provinces of Turkey in Europe and Asia to Constantinople during the Years 1809 and 1810, London 1813)'''
Εδώ γίνετε άλλη μια εικασία αφού όπως λέει '''Ίσως έτσι έχει προκύψει η μερική υιοθέτηση '''.
Οπότε αυτός τουλάχιστον αναγνωρίζει οτι απλά .... εικάζει
Και πράγματι η εικασία αυτή δεν είναι τόσο βάσιμη αφού στα ορεινά Αγραφα που φοριότανε η Φουστανέλα
δει ειχε και Πασαδες με αλβανικες φρουρες οσο στην υπολοιπη Ελλάδα ούτε στην ημιαυτόνομη [ουτε Πασαδες ουτε αλβανοι φρουροί ]
Χειμάρα της βορειού Ηπειρου
που παροτι παραθαλασσια περιοχη φουστανελοφορείτω.....
Επίσης δεν γινετε να υοθετησαν τη φουστανελα οι ημιαυτόνομοι -Αγραφιώτες
αλλά όχι οι σχεδόν αυτόνομοι Μανιάτες [ εκει φοριετε περιορισμενα η φουστανελα ]
οι οποίοι και συνορεύανε με ένα σωρο αλβανικα χωρια στα Βαρδουνια ορη.
Πάλι δηλαδη αδυνατιζει το επιχειρημα αυτό τη δυνατότητα ''διαδωσεως'' της ''αλβανικης φουστανέλας.....
Ο Αγραφιτωης Κατσαντωνης που πέθανα στα 1809 φοραγε και αυτός φουστανέλα αρα και αυτο καταρίπτει χρονολογικά τις παραπανω πηγες..
Βέβαια
ΑπάντησηΔιαγραφήσυνεχίζοντας τις εικασίες
καποιες αλλες πηγες γίνοντε περισσοτερο ακριβεις
και αναφέρουν ναι μεν οτι την ''πηρανε οι Ελληνες''' :g030:
αλλα συγχρόνως αναφερουν και σε ποιο μερος της Σκιπεριας φοριότανε η φουστανέλα ......
'''....οι Έλληνες έχουν υιοθετήσει ως δική τους την εθνική φορεσιά των Τοσκηδων γειτώνων τους, την άσπρη φουστανέλλα ή κιλτ…» (Lucy Mary Jane Garnett, Greece of the Hellenes, - History - New York, Scribner: 1914, p. 10)
Ακόμα και η "εθνική" ελληνική φορεσιά - η φουστανέλλα - είναι στην πραγματικότητα η φορεσιά μίας από τις μεγάλες αλβανικές φυλές, των Τόσκηδων.» (The pursuit of Greece: an anthology, Philip Sherrard, 1964, p.10)
«Η αλβανική φορεσιά, δηλαδή η ελληνική φουστανέλλα και τα περικνήμια, είναι κλεμένα χωρίς απολύτως καμία διαφοροποίηση, από τους Τόσκηδες του αλβανικού νότου.» (Legends of my bungalow, Frederick Boyle, 1882, p. 243)
«…η φορεσιά της νότιας Αλβανίας υιοθετήθηκε ως εθνική φορεσιά της Ελλάδας…» (The Leisure hour, By William Haig Miller, James Macaulay & William Stevens, p. 520)
Δηλαδη [όπως θα δούμε αναλυτικά παρακάτω]
η φουστανέλα φοριότανε στη νοτια Σκιπερία και στο νοτιο τμήμα της κεντρικής Σκιπερίας