Ο ΧΟΡΟΣ ΤΟΥ ΖΑΛΛΟΓΟΥ

Ο ΧΟΡΟΣ ΤΟΥ  ΖΑΛΛΟΓΟΥ-‘Vaji i Zallogut 

--------------------------  

«Χορός του Ζαλόγγου» όμως υπήρξε, περίπου 150 χρόνια αργότερα. Στις 9 Μαϊου του 1947, στον Εμφύλιο, στην Ξηριώτις Η δασκάλα Βαγγελίτσα Κουσιάντζα σέρνει πρώτη το χορό, μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα, μαζί με άλλους εννέα συντρόφους της του Δημοκρατικού Στρατού.

Εκπληκτοι, οι άνδρες του εκτελεστικού αποσπάσματος που προέρχονται από το 106 Τάγμα, αρνούνται να τους εκτελέσουν. Το φονικό έργο θα το αναλάβουν παρακρατικοί. Απόδειξη πως ένας μύθος μπορεί να δημιουργήσει ένα ιστορικό γεγονός.

Moskua në këmbë, foshnjën përdhe ka lënë
Qëllon a s’qëllon kjo grua, deli grua,
Pushka top gjithçka zhurit.
«Vështrojuni një çikë more, si jeni bërë meit!»

Edhe muret u bënë hi, po Dhespua përherë në këmbë,
Nuseve ç’u thërret, me zë e me gjëmë.
«Skllave të turkut bija, a mund të bëhemi ne?

Pas meje, mori nuse, vendin e kemi atje!»

Στα ελληνικά σημαίνει: «Η Μόσχω άμεσα άφησε το μωρό της στο έδαφος, χτυπάει πολύ δυνατά αυτή η γυναίκα, αυτή η γενναία γυναίκα, το όπλο της σαν κανόνι φοβίζει τον καθένα. ‘κοιτάξτε λιγάκι βρε, πώς γίνατε χλωμοί!’ Και οι τοίχοι έγιναν στάχτη, πάντα στέκεται στα πόδια της, Φωνάζει στις νύφες, με φωνή και με ουρλιαχτά ‘Κορίτσια, μπορούμε να γίνουμε σκλάβες των Τούρκων εμείς; Πίσω από μένα ω βρε νύφες (κορίτσια), το μέρος μας είναι εκεί κάτω (στον γκρεμό)!’» [ Ο τιτλος απο το ομωνυμο θεατρικο εργο του τυφλου ποιητη και θεατρικου συγγραφεα ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ ΠΕΡΕΣΙΑΔΟΥ.Αλλα εργα του που συγκινησαν το Πανελληνιο Η ΓΚΟΛΦΩ,ΕΣΜΕ Η ΤΟΥΡΚΟΠΟΥΛΑ,ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ κ.α.]
--------------------------------------------------------
«Το εκπληκτικό κουράγιο των Αλβανίδων γυναικών έχει επιδειχτεί ξανά και ξανά στην ιστορία της χώρας, αλλά ένα από τα πιο δοξασμένα περιστατικά ήταν αυτό που καταγράφηκε από εκείνο τον κλάδο του αλβανικού λαού που αντιπροσωπεύεται από τους Σουλιότες, όταν αυτοί πολιορκήθηκαν από τον Αλή Πασά μετά το 1792.» (Brave Women, NY Times, February 8, 1880)
------------------------------------------------------
«Τέτοιοι ήταν οι άνθρωποι του Σουλίου, χριστιανοί Αλβανοί οι οποίοι ποτέ δεν υποτάχτηκαν μέχρι το 1803, όταν ηττήθηκαν από τον Αλή των Ιωαννίνων. Ήταν μία κατάκτηση Χριστιανών από μουσουλμάνους, αλλά δεν ήταν κατάκτηση χριστιανών από Τούρκους. Ήταν στην πραγματικότητα μία κατάκτηση Αλβανών από Αλβανούς. Ο Αλή ήταν βάναυσος και άπιστος τύραννος. Ακόμα, δεν ήταν Τούρκος αλλά Αλβανός. Στασίασε κατά του Σουλτάνου και μέχρις αυτού ήταν ένας έμμεσος φίλος των εχθρών του Σουλτάνου.» (Henry Noel Brailsford, ‘Macedonia: Its Races and their future’, London: Methuen & Co. – 1906, p. 222)
---------------------------------------------------------
Αξίζει εδώ να σημειώσουμε ότι η Ρωσία και η Γαλλία, προμήθευαν – μέσω του λιμανιού της Πάργας – τους Σουλιότες με όπλα και πυρομαχικά, προκειμένου οι τελευταίοι να αντιστέκονται και να αποδυναμώσουν την Οθωμανική Αυτοκρατορία, αλλά αργότερα οι προμήθειες αυτές σταμάτησαν. Οι Ενετοί είχαν ήδη απομακρυνθεί από την Επτάνησο και τη θέση τους είχαν πάρει οι Γάλλοι, από το 1797. Μετά όμως από την καταστροφή που υπέστησαν στη ναυμαχία του Αμπουκίρ το 1798 (στην Αίγυπτο), ο Αλή Πασάς άρχισε να γίνεται ο απόλυτος κυρίαρχος της περιοχής. Έτσι, προκειμένου να προλάβει διείσδυση των Άγγλων στην περιοχή του, εκστράτευσε στην Ήπειρο αφού προηγουμένως είχε συμμετάσχει στην εκστρατεία κατά του Πασά του Βιδινίου Πασβάνογλου, (1798), με διπλάσιο στρατό απ’ ότι είχε ζητήσει ο Σουλτάνος, γεγονός που του είχε προσδώσει νέο κύρος στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ταυτόχρονα, απέκλεισε τους Σουλιότες οι οποίοι τότε ήταν λιγότεροι από 2.000 οπλισμένοι, με κύριους ηγέτες τους τον Φώτο Τζαβέλλα, τον Δήμο Δράκο, τον Κουτσονίκα, τον Γιαννάκη Σέχο, τον Φωτομάρα, τον Ζυγούρη και άλλους.

Αυτή η τελευταία σύγκρουση κράτησε τέσσερα ολόκληρα χρόνια, με τους Σουλιότες να κερδίζουν σε όλες τις μάχες, όμως ο Αλή Πασάς έχτισε κάστρα στα γειτονικά χωριά για να ελέγχει τα περάσματα και η πολιορκία έφτασε να γίνει μακρορόνια, αφού πλέον και η Γαλλία και η Ρωσία εγκατέλειψαν τους Σουλιότες. Τελικά, μένοντας χωρίς τρόφιμα και πυρομαχικά, αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν. Στις 12 Δεκεμβρίου του 1803 οι Σουλιότες συνθηκολόγησαν και ο Αλή Πασάς υποσχέθηκε να τους αφήσει ελεύθερους με όλη την κινητή ιδιοκτησία τους, ακόμη και τα όπλα τους, φτάνει να εγκατέλειπαν μαζί με τις οικογένειές τους, το ταχύτερο τα πατρώα εδάφη τους. Έτσι τέσσερις μέρες μετά, στις 16 Δεκεμβρίου οι Σουλιότες χωρίστηκαν σε τρεις φάλαγγες όπου και αναχώρησαν για τις ακτές της Ηπείρου.

Η πρώτη φάλαγγα υπό τον Φώτο Τζαβέλλα και άλλους επικεφαλής των φαρών Δαγκλή, Βέικο Ζάρμπα, Δήμο Δράκο, Πανομάρα, έφθασε χωρίς καμία απώλεια στην Πάργα, που βρισκόταν υπό ρωσικό έλεγχο, και από εκεί πέρασε στην Κέρκυρα.

Η δεύτερη φάλαγγα υπό τους Κίτσο Μπότσαρη και Κουτσονίκα χτυπήθηκε στο Ζάλογγο, 16 Δεκεμβρίου του 1803, όπου και ακολούθησε μια απέλπιδα μάχη (στην οποία σκοτώθηκαν πολλοί Σουλιότες ενώ περίπου 60 Σουλιότισες προτίμησαν, αντί την αιχμαλωσία, να γκρεμιστούν με τα παιδιά τους από τον γκρεμό, αφού πρώτα χώρεψαν όλες μαζί έναν χορό που έμεινε στην ιστορία ως ‘Χορός του Ζαλόγγου’.

Σήμερα πλέον από πολλούς Έλληνες ερευνητές και ιστορικούς αμφισβητείται ότι έγιναν έτσι τα γεγονότα. Ας δούμε όμως τις σχετικές μαρτυρίες.  
Ο βραχος στον οποιο δημιουργηθηκε Ο ΧΟΡΟΣ ΤΟΥ ΖΑΛΛΟΓΟΥ,τον οποιο ο τυφλος μας θεατρικος συγγραφεας ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΠΕΡΕΣΙΑΔΗΣ στο ομωνυμο θεατρικο του εργο τον εκανε ΕΘΝΙΚΟ ΜΥΘΟ.

Η πρώτη μαρτυρία για το Χορό του Ζαλόγγου προέρχεται από τον αξιωματικό του Αλή πασά, Σουλεϊμάν αγά, αυτόπτη μάρτυρα του περιστατικού. Το αφηγήθηκε στον εξισλαμισμένο Γάλλο μισθοφόρο Ιμπραήμ Μανσούρ Εφέντι, ο οποίος τη συμπεριέλαβε σε βιβλίο του που κυκλοφόρησε στο Παρίσι το 1828 με τις αναμνήσεις του από την Αυλή του Αλή Πασά. Σύμφωνα με τη μαρτυρία αυτή, οι γυναίκες «πιάστηκαν από τα χέρια κι άρχισαν ένα χορό, που τα βήματά του τα κινούσε ένας ασυνήθιστος ηρωισμός και οι αγωνία τού θανάτου τόνιζε το ρυθμό του…Στο τέλος των επωδών, οι γυναίκες βγάζουν μία διαπεραστική και μακρόσυρτη κραυγή, που ο αντίλαλός της σβήνει στο βάθος ενός τρομακτικού γκρεμού, όπου ρίχνονται μαζί με όλα τα παιδιά τους.» (Samson Cerfberr (Ibrahim Mansur Effendi), «Mémoires sur la Grèce et l’Albanie Pendant le Gouvernement d’Ali-Pacha», Paris, J.N. Barba, 1828;)

Το γεγονός αυτό επίσης κατέγραψε ο Πρώσος περιηγητής και διπλωμάτης Jakob Bartholdy, που έτυχε την εποχή εκείνη (1803-1804) να βρίσκεται στα Ιωάννινα. Η έστω και πολύ περιληπτική αναφορά του στο γεγονός κρίνεται περισσότερο αντικειμενική, δεδομένου ότι δεν ήταν και τόσο ευνοϊκός προς τους εξεγερμένους, ούτε όμως και με τον Αλή Πασά. Αυτό ωστόσο δεν τον εμπόδισε να τονίσει τη γενναιότητα των Σουλιωτών, αλλά και την αγριότητα των τμημάτων του Αλή Πασά.

Στην αναφορά του εκείνη στο έργο του «Bruchstücke zur nähern Kenntniss des heutigen Griechenlands, gesammelt auf einer Reise … im Jahre 1803-1804.», (δημοσιεύτηκε στη γερμανική το 1805, και σε γαλλική μετάφραση το 1807), σημειώνει (σε ελεύθερη μετάφραση): «Καμιά εκατοστή απ’ αυτούς τους δυστυχισμένους είχαν αποτραβηχτεί βόρεια της Πρέβεζας στο Μοναστήρι του Ζαλόγγου. Τους επιτέθηκαν εκεί θεωρώντας ότι τάχα αυτή η τοποθεσία, πράγματι ισχυρή, θα μπορούσε να τους προσφέρει ένα νέο τόπο μόνιμης διαμονής, όπου και η σφαγή που ακολούθησε υπήρξε φρικτή. Τριάντα εννέα γυναίκες γκρεμίστηκαν από τα βράχια με τα παιδιά τους που μερικά ακόμη βύζαιναν.» (Jakob Ludwig Salomon Bartholdy, «Bruchstücke zur nähern Kenntniss des heutigen Griechenlands, gesammelt auf einer Reise … im Jahre 1803-1804.», Erster Theil. Mit neun illum. Kupfern (von Gropius) mit Vignetten und Musikbeilagen. Berlin, 1805)

Σημειώνεται η αναφορά για «39» γυναίκες που «γκρεμίστηκαν» με τα παιδιά τους, χωρίς να διασαφηνίζεται αν ήταν αυτοκτονία, ή θηριωδία. Προσέξτε το «η σφαγή που ακολούθησε υπήρξε φρικτή» δηλαδή το ότι «39 γυναίκες γκρεμίστηκαν από τα βράχια». Ο Bartholdy λοιπόν, αφήνει να υπονοηθεί ότι επρόκειτο περί σφαγής και όχι αυτοκτονίας. Πουθενά δεν αναφέρει για χορό.

Περισσότερο λεπτομερώς το κατέγραψε ο Άγγλος στρατιωτικός, περιηγητής και αρχαιολόγος, William Martin Leake, από πληροφορίες που συνέλεξε το 1805, ως αντιπρόσωπος της Αγγλίας στα Ιωάννινα, τις οποίες συμπεριέλαβε στο σύγγραμμά του «Travels in Northern Greece». Στην αναφορά του αυτή σημειώνει:

«Περίπου 100 οικογένειες είχαν αποτραβηχτεί στο μέρος αυτό από το Σούλι και την Κιάφα, με συνθήκες και ζούσαν στο λόφο ανενόχλητες ώσπου έπεσε το Κούγκι. Τότε επειδή τάχα η περιοχή αυτή ήταν περισσότερη οχυρή ξαφνικά τους επιτέθηκαν με διαταγή του Βεζίρη. Όταν η κατάσταση έγινε απελπιστική ο Κίτσος Μπότσαρης και ένα τμήμα του διέφυγαν. Από τους υπολοίπους, 150 σκλαβώθηκαν και 25 κεφάλια στάλθηκαν στον Αλβανό Μπουλούκμπαση στην Καμαρίνα που διεύθυνε τις επιχειρήσεις, 6 άνδρες και 22 γυναίκες ρίχτηκαν από τα βράχια από το ψηλότερο σημείο του γκρεμνού, προτιμώντας έτσι παρά να πέσουν ζωντανοί στα χέρια των εχθρών τους. Πολλές γυναίκες που είχαν παιδιά, τις είδαν να τα ρίχνουν με δύναμη προτού εκείνες κάνουν το μοιραίο πήδημα.» (William Martin Leake, «Travels in Northern Greece», Λονδίνο: 1835, vol. A΄, p. 246;)

Σε αυτή την αναφορά γίνεται σαφής λόγος για αυτοκτονία και βρεφοκτονία, ενώ προστίθενται 6 άνδρες, ο δε αριθμός των γυναικών περιορίζεται στις 22, χωρίς να γίνεται και εδώ αναφορά για χορό. Σημειώνεται όμως ότι το σύγγραμμα αυτό δημοσιεύτηκε 33 χρόνια αργότερα, το 1835, επί Βασιλείας του Όθωνα.

Tο 1815 ο Sir Henry Holland εκδίδει σύγγραμμα με εντυπώσεις του από την Ελλάδα, κάνοντας επιγραμματικά λόγο μόνο για τη βρεφοκτονία στο σχετικό περιστατικό: «…λέγεται σαν πραγματική ιστορία, πως μια ομάδα Σουλιώτισσες, μαζεύτηκαν σ΄ ένα από τα κοντινά στο Σαράι βάραθρα και έριξαν εκεί τα βρέφη τους για να μη γίνουν σκλάβοι του εχθρού.» (Sir Henry Holland, «Travels in the Ionian Isles, Albania, Thessaly, Macedonia, &c: During the Years 1812 and 1813», Longman, Hurst, Rees, Orme, and Brown, 1815, p. 450;)

Σ’ αυτή την αναφορά του περιστατικού, αναφέρεται μόνο η βρεφοκτονία. Με το όνομα Σαράι φέρεται ένα παλαιό πυργόκαστρο που υπήρχε στη περιοχή, κοντά στη Μονή του Ζαλόγγου.
Ας δούμε και την αναφορά του Χριστόφορου Περραιβού, αν και ο Περραιβός φανερά γράφει τα έργα του μέσα σε ένα εθνικό-φαντασιακό πλαίσιο. Το 1815, έξι χρόνια πριν την επανάσταση του 1821, δημοσιεύεται και η πρώτη ελληνική αναφορά στο περιστατικό που περιλαμβάνεται στη δεύτερη έκδοση της «Ιστορίας του Σουλίου και της Πάργας» του Χριστόφορου Περρραιβού που τυπώθηκε στη Βενετία, που αποτελεί και την πρώτη ουσιαστικά ελληνική πηγή του γεγονότος. Όταν, σύμφωνα με αυτήν, τα στρατεύματα του Αλή απέτυχαν και την φορά αυτή να αιχμαλωτίσουν τους Σουλιώτες που όδευαν προς την Πάργα, και παρά τις συνομολογήσεις που είχαν κάνει μαζί τους, αφού ξεκουράστηκαν επί τριήμερο, επιτέθηκαν ξαφνικά στο Ζάλογγο όπου διαβιούσαν όσοι Σουλιώτες είχαν συνθηκολογήσει νωρίτερα με τον Αλή Πασά, αναφέροντας σχετικά:

«Αι γυναίκες δε κατά την δευτέραν ημέραν βλέπουσαι ταύτην τη κτηνώδη περίστασιν, εσυνάχθησαν έως εξήκοντα, επάνω εις έναν πετρώδη κρημνόν. Εκεί εσυμβουλεύθησαν και απεφάσισαν ότι καλύτερα να ριφθούν κάτω από τον κρημνόν διά να αποθάνουν, πάρεξ να παραδοθούν διά σκλάβες εις χείρας των Τούρκων. Όθεν αρπάξαντες με τας ιδίας των χείρας τα άκακα και τρυφερά βρέφη, τα έρριπτον κάτω εις τον κρημνόν. Έπειτα αι μητέρες πιάνοντας η μία με την άλλη τα χέρια τους άρχισαν και εχόρευαν, χορεύουσαι δε επηδούσαν ευχαρίστως μίαν κατόπιν της άλλης από τον κρημνόν. Μερικαί όμως δεν απέθανον, επειδή έπιπτον επάνω εις τα παιδία των και τους συντρόφους, των οποίων τα σώματα ήταν καρφωμένα πάνω εις τες μυτερές πέτρες του κρημνού.» (Χριστόφορος Περραιβός, «Ιστορίας του Σουλίου και της Πάργας», β εκδ., Αθήνα, 1857;)

Σε αυτή την ελληνική καταγραφή του περιστατικού σημειώνεται αφενός ο αριθμός των γυναικών, στο περίπου, «έως 60», και ότι προηγουμένως «εσυμβουλεύθησαν», και αποφάσισαν συνειδητά να ρίξουν τα βρέφη τους απ’ τον γκρεμό και στη συνέχεια τους εαυτούς τους. Και ενώ αναφέρεται εδώ πρώτη φορά ο «χορός», δεν προσδιορίζεται η ημερομηνία. Στην επόμενη έκδοση του έργου αυτού, το 1857, απαλείφθηκε η αναφορά στον χορό.

Το 1820 ο Γάλλος περιηγητής François Pouqueville που διέμενε 10 και πλέον χρόνια στην αυλή του Αλή Πασά, εκδίδει τους 3 πρώτους τόμους του έργου του «Travels in Epirus, Albania, Macedonia, and Thessaly». Στον 3ο τόμο περιλαμβάνει το επεισόδιο ως ακολούθως (ελεύθερη απόδοση):

«…τις γυναίκες τις γκρέμισαν από τα ύψη των βουνών στις αβύσσους του Αχέροντα, τα παιδιά πουλήθηκαν στα παζάρια.» («Travels in Epirus, Albania, Macedonia, and Thessaly», vol. 3, London: Printed for Sir Richard Phillips and Co, 1820))

Εδώ γίνεται σαφής αναφορά για θηριωδία και όχι για βρεφοκτονία ούτε και για αυτοκτονία. Τον επόμενο όμως χρόνο που εκδίδονται οι άλλοι τόμοι περιλαμβάνεται το γεγονός με περισσότερη λεπτομέρεια:
«Ηρωικό θάρρος εξήντα γυναικών, που κινδύνευαν να παραδοθούν στη σκλαβιά των Τούρκων. Ρίχνουν τα παιδιά τους πάνω στους πολιορκητές σαν να ήταν πέτρες έπειτα, πιάνοντας το τραγούδι του θανάτου και κρατώντας η μιά το χέρι της άλλης, ρίχτηκαν στο βάθος της αβύσσου, όπου τα κομματιασμένα πτώματα των παιδιών τους δεν άφηναν μερικές να συναντήσουν το Χάρο, όπως θα το ήθελαν.» (François Pouqueville, “Voyage dans la Grece”, Paris, Didot, 1821;)

Στη νεότερη αυτή αναφορά περιλαμβάνεται πλέον ο χορός 60 γυναικών, καθώς και η βρεφοκτονία και αυτοκτονία τους, που ταυτίζεται με την αναφορά του Περραιβού, με επιπλέον μια σημείωση ημερομηνίας στο περιθώριο: 22 Δεκεμβρίου 1803.

Το 1823 ο Γάλλος ιστορικός ακαδημαϊκός και σπουδαίος φιλέλληνας Κλωντ Φωριέλ συγκεντρώνει τα υπομνήματα των τραγουδιών που θα εκδώσει το επόμενο καλοκαίρι του 1824. Σ’ αυτά ο Φωριέλ αναφερόμενος στη 2η μέρα εκείνης της μάχης φαίνεται ν’ ακολουθεί πιστά τον Περραιβό προσθέτοντας πολλές παραστατικές λεπτομέρειες:

«..ήταν ακόμα αβέβαιη, όταν εξήντα γυναίκες, βλέποντας πως στο τέλος θα σκοτώνονταν οι δικοί τους, μαζεύονται σ’ ένα απότομο ψήλωμα στον γκρεμό, που στη μία πλευρά του ανοιγόταν ένα βάραθρο και στο βάθος του το ρέμα άφριζε ανάμεσα στους μυτερούς βράχους που γέμιζαν τις όχθες και τη κοίτη του. Εκεί αναλογίζονται τι έχουν να κάνουν, για να μη πέσουν στα χέρια των Τούρκων, που τους φαντάζονται κιόλας να τις κυνηγούν. Αυτή η απελπισμένη συζήτηση στάθηκε σύντομη, και η απόφαση που ακολούθησε ήταν ομόγνωμη. Οι περισσότερες απ’ αυτές τις γυναίκες ήταν μητέρες, αρκετά νέες, και είχαν μαζί τα παιδιά τους, άλλες στο βυζί ή στην αγκαλιά, άλλες τα κρατούσαν από το χέρι. Η κάθε μια πήρε το δικό της, το φίλησε για τελευταία φορά και το έριξε ή το έσπρωξε γυρνώντας το κεφάλι στον διπλανό γκρεμό. Όταν δεν είχαν πια παιδιά να γκρεμίσουν, πιάστηκαν από τα χέρια και άρχισαν ένα χορό, γύρω – γύρω, όσο πιο κοντά γινόταν στην άκρη του γκρεμού και η πρώτη απ’ αυτές, αφού χόρεψε μια βόλτα φτάνει στην άκρη, ρίχνεται και κυλιέται από βράχο σε βράχο ως κάτω στο φοβερό βάραθρο. Ωστόσο ο κύκλος, ή ο χορός συνεχίζει να γυρνάει, και σε κάθε βόλτα μια χορεύτρια αποκόβεται με τον ίδιο τρόπο, ως την εξηκοστή. Λένε πως από κάποιο θαύμα, μία απ’ αυτές τις γυναίκες δεν σκοτώθηκε πέφτοντας.» (Claude Fauriel, «Chants populaires de la Grece moderne,» Paris 1824-25, vol. A’, p. 277-278;)

Στα αλβανικά υπάρχει ένας γνωστός χορός/τραγούδι που αναφέρεται στο γεγονός αυτής της μαζικής αυτοκτονίας, το ‘Vaji i Zallogut’ (Χορός του Ζαλλόγγου):

Moskua në këmbë, foshnjën përdhe ka lënë,
Qëllon a s’qëllon kjo grua, deli grua,
Pushka top gjithçka zhurit.
«Vështrojuni një çikë more, si jeni bërë meit!»

Edhe muret u bënë hi, po Dhespua përherë në këmbë,
Nuseve ç’u thërret, me zë e me gjëmë.
«Skllave të turkut bija, a mund të bëhemi ne?
Pas meje, mori nuse, vendin e kemi atje!»

Στα ελληνικά σημαίνει: «Η Μόσχω άμεσα άφησε το μωρό της στο έδαφος, χτυπάει πολύ δυνατά αυτή η γυναίκα, αυτή η γενναία γυναίκα, το όπλο της σαν κανόνι φοβίζει τον καθένα. ‘κοιτάξτε λιγάκι βρε, πώς γίνατε χλωμοί!’ Και οι τοίχοι έγιναν στάχτη, πάντα στέκεται στα πόδια της, Φωνάζει στις νύφες, με φωνή και με ουρλιαχτά ‘Κορίτσια, μπορούμε να γίνουμε σκλάβες των Τούρκων εμείς; Πίσω από μένα ω βρε νύφες (κορίτσια), το μέρος μας είναι εκεί κάτω (στον γκρεμό)!’»

Ένα παραδοσιακό τραγούδι για το γεγονός αυτό, υπάρχει και στα ελληνικά, το ‘Έχε γεια καημένε κόσμε’ (Lamtumirë botë e varfër).
το οποιο γραφτηκε απο τον τυφλο ποιητη και θεατρικο συγγραφεα ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΠΕΡΕΣΙΑΔΗ στο θεατρικο του εργο Ο ΧΟΡΟΣ ΤΟΥ ΖΑΛΛΟΓΟΥ
-----------------------------------------------------------
Στην Ελλάδα διδάσκουν στα σχολεία αυτό το τραγούδι στους μαθητές, ως το τραγούδι που υποτίθεται ότι χόρεψαν οι Σουλιώτισες, χωρίς ποτέ να κάνουν όμως την οποιαδήποτε αναφορά στην καταγωγή των Σουλιοτών, και χωρίς ποτέ να πουν ότι αν και το γεγονός του πεσίματος από τον γκρεμό είναι πραγματικό, το τραγούδι αυτό ωστόσο είναι κατά πολύ μεταγενέστερο, και δεν χορεύτηκε ποτέ από τις γυναίκες του Σουλίου. 

----------------------------------------------------------- 

Ο ΧΟΡΟΣ ΤΟΥ ΖΑΛΛΟΓΟΥ
ΕΝΑΣ ΧΟΡΟΣ ΑΛΛΟΙΩΤΙΚΟΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ ΠΟΥ ΕΓΙΝΕ ΕΘΝΙΚΟΣ ΜΥΘΟΣ ΑΠΟ ΤΟ ΟΜΩΝΥΜΟ ΘΕΑΤΡΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ ΠΕΡΕΣΙΑΔΗ,ΧΩΡΙΣ ΤΟΥΡΚΙΚΕΣ ΒΡΑΚΕΣ ΠΟΥ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΟΥΝ ΣΤΑ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΑ ΕΡΓΑ ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΜΑΣ,ΑΛΛΑ ΜΕ ΑΡΒΑΝΙΤΕΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΥΣ ΚΑΙ ΑΡΒΑΝΙΤΕΣ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΟΥΣ ΠΟΥ ΥΠΗΡΕΤΟΥΣΑΝ ΣΤΟ ΣΤΡΑΤΟ ΤΟΥ ΑΛΗ ΠΑΣΑ[Καραισκακης,Αντρουτσος,Βελη-Γκεκας,Ομερ Βρυωνης κ.α.]  
------------------------------------------------------          Η ΠΑΡΑΠΛΗΡΩΦΟΡΗΣΗ ΣΕ ΟΛΟ ΤΗΣ ΤΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ 
Αλβανιδα γυναικα [Σουλιωτισσα] με το παιδι της,κυνηγημενη απο ....Τουρκους [Ενω προκεται περι Μουσουλμανων Αλβανων του ΑΛΗ ΠΑΣΑ] Στην ιδια παγιδα πεφτει και ο ΦΑΙΚ ΚΟΝΙΤΣΑ στο σχολιο που κανει για τον Πινακα του Ιταλου ζωγραφου ΦΙΛΙΠΠΟ ΑΓΚΡΙΚΟΛΑ.Προκεται για τον περιφημο ΧΟΡΟ ΤΟΥ ΖΑΛΛΟΓΟΥ που γραφτηκε το 1907 απο τον τυφλο ποιητη και θεατρικο συγραφεα ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΠΕΡΕΣΙΑΔΗ.   

https://www.granger.com/results.asp?inline=true&image=0432147&wwwflag=1&itemx=14&screenwidth=1920

                     

Like & Share Please! Thank You!
Gruaja fisnike kristiane sypatrembur suliote, duke u hedhur në gremin së bashku me foshnjen e porsalindur, për të mos rënë në kthetrat e barbarëve trathtarë shqiptare (suliot), te konvertuar ne islam dhe jenicere osmanllinj, që punonin (grabisnin e merrnin kudo që i gjenin motrat apo vajzat
bashkatdhetare arbërore (suliote etj.) për ti derguar si dhurata në haremet e flliqura të sulltanëve dhe Ali Pashë Tepelenes...). Sikurse na mëson nëna histori këto jashteqitje kombëtare, për të treguar besinikërinë ndaj padronëve të Stambollit, luftonin me histerizëm në llogari të përdhunuesve pushtues otoman, për nenshtrimin e tokave të Arbërisë dhe shteteve të tjera të krishtera të Ballkanit... Ne pikture shikohet shumë mirë, se mbas dy shqiptarëve (të etur pë gjak) me gjak të përzier dhe flliqur tashmë otoman, është një ushtarak turk, i cili, shtanget nga barbaria dhe mizoria, qe shqiptaret (dy suliotët) ushtrojnë kunder njeri-tjetrit, pra nënës me femijë në gji...
Janë të rralla pikturat, qe pembledhin dramen tone kombtare, sa kjo pikture historike realizuar mjeshterisht dhe realisht nga Filippo Agricola (1776-1857), titulluar: "Shqiptare e re e ndjekur nga turqit" ("Young Albanian being chased by a Turks"). Piktura sot gjendet ne Galerine Kombetare te Artit modern ne Rome. Ajo mbart tragjedine tone kombetare, tragjedine e vella-vrasjes, ne sherbim te pushtuesit otoman nder shekuj!...
"Zgjidhja ideale do të ishte për shqiptarët të zhduknin njëherë e mirë ndikimet orientale, duke shkëputur çdo lidhje, fetare, morale apo letrare me turqit. Mirëpo, gjë e bukur të ndodhte kjo në çast. Zgjidhja do ishte e realizueshme po qe se stërgjyshërit tanë do ta kishin përgatitur me kohë për ne; atëherë neve do të na duhet ta përgatisim këtë zgjidhje për nipat tanë të ardhshëm." - Faik KONICA (Albania 2, 1907)
Like & Share Please! Thank You!
Ευγενής σύζυγος κρίστιαν suliote κλωτσιές, πηδώντας σε gremin μαζί με το νεογέννητο μωρό, για να μην πέσει στα χέρια των βαρβάρων (αλβανική trathtarë suliot), Προσηλυτιστήκαμε στο Ισλάμ και jenicere osmanllinj, που εργάζονται κούπα (τους πάω όπου κι αν τους βρεις, οι αδελφές μου ή κόρες (bashkatdhetare arbërore suliote κλπ.) Για σας έστειλε ως δώρα για το χαρέμι κοπελασ ‪#‎των‬ σουλτάνων! Και ο Αλή Πασάς tepelenes...). Όπως μας διδάσκει η ιστορία μητέρα αυτές τις εθνικές jashteqitje δείτε besinikërinë αφέντες στην Κωνσταντινούπολη, παλεύοντας με histerizëm στο λογαριασμό της οθωμανικής εισβάλλει στα εδάφη της nenshtrimin arbërisë και οι άλλοι χριστιανοί των Βαλκανίων... Έχουμε δει πολλά ωραία ζωγραφιά, ότι μετά από δυο Αλβανοί (διψασμένος για την πήξη του αίματος) με ξηρούς καρπούς και οθωμανική ήδη, είναι ένα τουρκικό στρατό, το οποίο είναι γεμάτο θηριωδία, σκληρότητα, και ότι οι Αλβανοί (δύο σουλιώτες) ασκεί ο ένας εναντίον του άλλου . Οπότε, μητέρα με ένα παιδί στον κόλπο...
Σπάνιες είναι οι πίνακες, αυτό το δράμα που pembledhin μας kombtare, καθώς αυτή η ιστορική εικόνα mjeshterisht και ρεαλιστικά πετύχετε με filippo agricola (1776-1857), Ο Αλβανός με τίτλο, " ο νεαρός Τούρκους " ακολουθούμενη από (" Νεαρός Αλβανός με κυνηγούσαν εσείς οι Τούρκοι "). Φωτογραφίες σήμερα μας βρήκε στο εθνικό galerine μοντέρνα τέχνη στη Ρώμη. Κουβαλάει tragjedine μας εθνική tragjedine, αδερφός-Φόνο, στην υπηρεσία της οθωμανικής εισβολείς αιώνες!...
" η ιδανική λύση θα ήταν να ξεφορτωθώ όλους τους Αλβανούς για πρώτη φορά και για όλα τα ανατολίτικα επιρροές, αποσυνδέοντας κάθε θρησκευτική, ηθική, λογοτεχνικό ή οι Τούρκοι. Αλλά, είναι ένα όμορφο πράγμα να συμβεί σε μια στιγμή. Η λύση θα ήταν εφικτό αν οι πρόγονοί μας θα έχουν προετοιμαστεί σε χρόνο για μας, τότε θα πρέπει να προετοιμάσει αυτή τη λύση για τα εγγόνια μας." - Φάικ konica (τηλεοπτική σειρά) 2, 1907
Μεταφράστηκε από τα Αλβανικά  

https://en.wikipedia.org/wiki/Dance_of_Zalongo

Dance of Zalongo - Wikipedia

 https://sq.wikipedia.org/wiki/Vallja_e_Zallongut

Vallja e Zallongut - Wikipedia

-------------------------------------------------------------Ο ΧΟΡΟΣ ΤΟΥ ΖΑΛΛΟΓΟΥ ΣΕ ΑΛΒΑΝΙΚΗ ΠΑΡΑΛΛΑΓΗ. 

Το Ζάλογγο και ο χορός

Η πρώτη πηγή για τα γεγονότα στο Ζάλογγο είναι ο Πρώσος περιηγητής Μπαρτόλντι (Bartholdy) που εκείνη την εποχή ήταν στα Γιάννενα: «Καμιά εκατοστή απ’ αυτούς τους δυστυχισμένους είχαν αποτραβηχτεί στο Μοναστήρι του Ζαλόγγου, βόρεια της Πρέβεζας. Τους επιτέθηκαν, επειδή τάχα η τοποθεσία, όντας πολύ ισχυρή, μπορούσε να τους προσφέρει ένα καινούργιο μέρος για ανασυγκροτηθούν, και η σφαγή ήταν φρικτή. Τριάντα εννέα γυναίκες γκρεμίστηκαν ψηλά από τα βράχια με τα παιδιά τους, που μερικά ήταν ακόμα στο βυζί».

Η πρώτη αναφορά σε «χορό του Ζαλόγγου» είναι από έναν Ελληνα, τον Χριστόφορο Περραιβό το 1815. Πάντως στην επόμενη έκδοση ο Περραιβός παραλείπει τα περί χορού.

Πρώτος που αμφισβήτησε τον χορό του Ζαλόγγου είναι ο Περικλής Ζερλέντης, ο οποίος μιλάει για «λαμπρήν εικόνα, ην δημιούργησε η ευφάνταστος διάνοια του Περραιβού». Ο Ζερλέντης το 1888 επισκέφτηκε το Ζάλογγο και πρόλαβε ζωντανή την αδελφή του Μπότσαρη καθώς και ένα από τα παιδιά που γλίτωσαν από την πτώση στο βάραθρο, τη Λάμπρω, που το 1803 ήταν επτά χρονών.

Ο Ζερλέντης δεν αμφισβητεί ότι μερικοί Σουλιώτες προτίμησαν να πεθάνουν παρά να πιαστούν αιχμάλωτοι. Η αφήγησή του όμως παραπέμπει σε μια εικόνα λίγο διαφορετική: Δεν υπήρξαν λίγες απομονωμένες γυναίκες που έπεσαν στον γκρεμό αλλά από ένα πλήθος γυναικών και αντρών άλλοι προτίμησαν να πέσουν στον γκρεμό για να μην αιχμαλωτιστούν, άλλοι προσπάθησαν να ξεφύγουν πολεμώντας κι άλλοι επιχείρησαν να διαφύγουν αλλά γκρεμίστηκαν και είτε σκοτώθηκαν είτε πιάστηκαν.

Το τραγούδι που υποτίθεται ότι τραγουδούσαν οι Σουλιώτισσες στον χορό καταγράφεται πρώτη φορά το 1908 απο τον ποιητη και θεατρικο συγγραφεα ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΠΕΡΕΣΙΑΔΗ ο οποιος εγραψε το ομωνυμο θεατρικο εργο Ο ΧΟΡΟΣ ΤΟΥ ΖΑΛΛΟΓΟΥ , και είναι μίξη δημοτικών στίχων και λόγιων στοιχείων. Για παράδειγμα, σε δημοτικό της υπάρχει το δίστιχο “Έχετε γεια ψηλά βουνά κι εσείς χαμολαγκάδια / βρυσούλες με το κρύο νερό, τι εγώ μισεύω τώρα”.==The Dance of Zalongou
lyrics: Spyros Peresiadis
music: Ioannis Sakellaridis
Farewell, sorrowful world,
farewell, sweet life
And you misfortunate homeland
farewell forever.

Farewell springs,
forests, mountains, ridges
Farewell springs,
and you, girls of Soulios

On dry land the fish does not live
nor a flower blossom in the sand
And the women of Soulios do not live
without freedom.

Farewell springs. . .
. . .

Τhe women of Soulios did not learn
only how to live
They also know how to die
so as not to give in to slavery.

(translation: Eva Johanos)
["In this recording Kiki Kapsaski leads the singing, arrangement and orchestration; she is accompanied by a chorus of her students from the Marasleio Educational Academy.]
————————————

The “Dance of Zalongos” (during the days leading up to Christmas of 1803) constitutes an everlasting symbol of the woman who prefers death to dishonor and misfortune. The female hero of “The Lover of Liberty” pushes her to sacrifice her self and her children, to bid farewell forever to “sweet life” and the “misfortunate homeland.” “On dry land the fish does not live, nor a blossom in the sands/ and the women of Soulios do not live in black slavery.” The first leads the dance, pulling the line of dancers behind her; reaching the edge of the cliff, she leaps and is lost in the chasm below. They follow her in the same way, always singing and dancing, the second, the third, the fourth… all around is heard the moaning murmur of the wind, which whirls the snow and mixes with the song…

[from "The women of Greece in the national liberation struggle of the race," by Georgia Kotsovolou, translated by Eva Johanos]

O Χορός του Ζαλόγγου
στίχοι Σπύρος Περεσιάδης
μουσική Ιωάννης Σακελλαρίδης
Έχε γεια καημένε κόσμε,
έχε γεια γλυκιά ζωή
Και ‘συ δύστυχη πατρίδα
έχε γεια παντοτινή.

Έχετε γεια βρυσούλες
λόγγοι, βουνά, ραχούλες
Έχετε γεια βρυσούλες
και σεις Σουλιωτοπούλες

Στη στεριά δε ζει το ψάρι
ούτ’ ανθός στην αμμουδιά
Κι οι Σουλιώτισσες δεν ζούνε
δίχως την ελευθεριά.

Έχετε γεια βρυσούλες
…

Οι Σουλιώτισσες δε μάθαν
για να ζούνε μοναχά
Ξέρουνε και να πεθαίνουν
να μη στέργουν στη σκλαβιά.

["Στην παρούσα ηχογράφηση η Κική Καψάσκη έχει την επιμέλεια της διδασκαλίας και της ενοχρήστρωσης, ενώ τραγουδάει και τα σόλο. Συμμετέχει χορωδία μαθητριών της από την Μαράσλειο Παιδαγωγική Ακαδημία."]

——————————-------------------------------------------

“Ο «Χορός του Ζαλόγγου» (παραμονές Χριστουγέννων 1803) αποτελεί αιώνιο σύμβολο για τη γυναίκα που προτιμά το θάνατο από την ατίμωση και τη δυστυχία. Τη γυναίκα-ηρωίδα που «της Ελευθερίας ο έρως» τη σπρώχνει να θυσιάσει τον εαυτό της και τα παιδιά της, να αποχαιρετήσει παντοτινά «τη γλυκιά ζωή» και τη «δύστυχη πατρίδα». «Στη στεριά δε ζει το ψάρι ούτ’ ανθός στην αμμουδιά / κ’ οι Σουλιώτισσες δε ζούνε μέσ’ τη μαύρη τη σκλαβιά». Η πρώτη σέρνει το χορό, φτάνοντας στο χείλος του γκρεμού, πηδάει και χάνεται στα βάθη του. Την ακολουθούν με τον ίδιο τρόπο, πάντα τραγουδώντας και χορεύοντας, η δεύτερη, η τρίτη, η τέταρτη… Γύρω ακούγεται το μουγκρητό του ανέμου, που στροβιλίζει το χιόνι κι ανακατεύεται με το τραγούδι…”

[άπο "Οι ελληνίδες στον εθνικό απελευθερωτικό αγώνα του γένους," Γεωργία Κοτσόβολου]

The Dance of Zalongou
lyrics: Spyros Peresiadis
music: Ioannis Sakellaridis
song: Kostas Mitsis
klarino: Kostas Verdis
violin: Vassilis Abraham
lute: Stavros Zadedin
vtefi: Vangelis Verdis
----------------------------------------------------------------------------
«Χορός του Ζαλόγγου» όμως υπήρξε, περίπου 150 χρόνια αργότερα. Στις 9 Μαϊου του 1947, στον Εμφύλιο, στην Ξηριώτις Η δασκάλα Βαγγελίτσα Κουσιάντζα σέρνει πρώτη το χορό, μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα, μαζί με άλλους εννέα συντρόφους της του Δημοκρατικού Στρατού.

Εκπληκτοι, οι άνδρες του εκτελεστικού αποσπάσματος που προέρχονται από το 106 Τάγμα, αρνούνται να τους εκτελέσουν. Το φονικό έργο θα το αναλάβουν παρακρατικοί. Απόδειξη πως ένας μύθος μπορεί να δημιουργήσει ένα ιστορικό γεγονός.

https://www.youtube.com/watch?v=VtbDMCrP63E

Vitory Balili - Moj Eleni

Kenge per vajcat came qe u hoghen nga shkembi me femijet e tyre per mos te rene ne durt e Ali Pasha Tepelenes

YOUTUBE.COM

-----------------------------------------------------------
ΤΥΧΕΡΟ ΕΒΡΟΥ 11-3-2017 ΚΑΖΑΚΗΣ ΚΩΣΤΑΣ [Kotsios Kotskas στο F.B.]

---------------------------------------------------------